De schurk van het moeras

“De twee hyena’s dreven de oude buffel naar de rand van het water en beten zijn ballen eraf. Het water kleurde helemaal rood. En toen de buffel half leeggebloed was, maakten ze de klus af. Een geweldig schouwspel”. Het was een op zijn minst ‘sappig’ te noemen verhaal dat we opgedist kregen tijdens het avondmaal dat tot dat eigenste ogenblik verrukkelijk had gesmaakt. Verteller van dienst was een opgewonden klant die toevallig die avond in dezelfde lodge als ik verbleef en even kwam kennismaken. Toehoorders waren de deelnemers aan de groepsreis Tanzania die ik begeleidde.

Diezelfde voormiddag nog had ik hen proberen te overtuigen dat hyena’s – in tegenstelling tot hun reputatie – best bijzondere, ja zelfs enigszins sympathieke beesten zijn. Ontzet, de enen met open mond, de anderen met volle mond, luisterden ze nu naar het verhaal van mijn enthousiaste klant. Mijn inspanningen van die ochtend werden in nog geen twee minuten door hem teniet gedaan. Weg was die prille sympathie voor het fantastische dier dat de hyena nochtans is, weg ook mijn geloofwaardigheid. De les die ik uit dit voorval leerde, is dat ik beter zelf meteen mijn eigen ruiten in sla. Zo hoeven ze het niet van iemand anders te horen. Daarom dus, stel ik u met gruwelijke graagte voor aan de schurk van het moeras! Want vergeleken met de schoenbekooievaar is zelfs de Nijlkrokodil een doetje!

De indrukwekkende schoenbekooievaar staat steevast hoog genoteerd op de bucketlist van doorwinterde vogelspotters. Dat heeft deels te maken met de moeilijkheidsgraad om er een te spotten alsook met het feit dat hij bedreigd is. Er zijn er nog slechts tussen de 3300 en 5300 en hun aantal vermindert jaar na jaar. Enkel in Oeganda (met stip) en Zambia (als je voldoende tijd en budget hebt) maak je een goede kans om de vogel te spotten. In de moerassen en wetlands van Kenia, Tanzania en Zuid-Soedan nesten ze ook, maar dan in regio’s die ver buiten het toeristische circuit liggen en bijgevolg moeilijk bereikbaar zijn. Zelfs in dierentuinen vindt men de iconische vogel amper. Pairy Daiza is een van de weinige uitzonderingen.

Meer nog dan schaarste zijn het wellicht zijn imago en voorkomen die de schoenbekooievaar populair maken bij vogelliefhebbers en wildlifefanaten in het algemeen. Hij is tot anderhalve meter groot, heeft een vleugelwijdte van 2.5 meter en ziet er prehistorisch uit. Zijn reusachtige bek en gemene grijns, zijn priemende, gele kraalogen en het kuifje dat niet zou misstaan op het hoofd van een Colombiaans straatboefje, doen zijn reputatie alle eer aan. Tot 4 uur lang kan de schoenbekooievaar zonder ook maar een veer te verroeren langs de waterkant staan om vervolgens pijlsnel toe te slaan. Zijn dieet bestaat uit meervallen en longvissen, eenden en kleine reigers, nijlvaranen en babykrokodillen die hij met zijn reusachtige, scherpe bek doorboort en verknipt zodat zijn prooi geen schijn van kans heeft. Als een geest duikt hij op tussen het papyrus en het riet en als een geest glijdt hij weer weg, laag over het moeras, aan 1 vleugelslag per 2 seconden. En dan hebben we het ergste nog niet gehad…

Ook schurken kunnen namelijk jongen voortbrengen die, in dit geval, niet minder schurkachtig zijn dat hun ouders. Want hoe donzig en schattig een baby-schoenbekooievaar er ook uitziet, mocht het een mensenkind zijn geweest dan belandde hij of zij in de jeugdgevangenis. De prille jeugd van een schoenbekooievaar eindigt immers bijna altijd met een moord. Een moord op zijn of haar broer of zus oftewel ‘siblicide’ in proper Latijn. Het is in wezen niet meer dan een beschermingsmechanisme van de natuur dat louter gericht is op succesvolle en kwalitatieve voortplanting, maar in de praktijk ziet het er ronduit ‘mottig’ uit.  

Schoenbekooievaars leggen 2 tot 3 eieren die met enkele dagen tussentijd een voor een uitkomen. Het jong dat het eerst het levenslicht ziet, heeft daardoor een levensreddende voorsprong op zijn broer(s) of zus(sen) die, wanneer ze uit het ei komen, minder sterk en minder ontwikkeld zijn dan de eerstgeborene. Zowel de moeder als de eerstgeborene zullen er vanaf dan alles aan doen om die voorsprong uit te diepen. De eerstgeborene is per definitie een pestkop die het andere kuiken voortdurend aanvalt, kwetst en duwt.

De moeder onderscheidt zich door haar meedogenloze desinteresse in het zwakke kuiken. Het krijgt slechts met mondjesmaat water en voedsel aangereikt terwijl de pestkop volgestouwd wordt en bij moeder mag schuilen. De verwaarlozing door moeder en de aanvallen van broer of zus leiden uiteindelijk tot de dood van het kuiken dat ofwel verhongert ofwel sterft aan zijn of haar verwondingen. Doel van dit alles: minstens 1 sterk en gezond kuiken tot volwassendom brengen in een omgeving van schaarste aan voedsel. Oftewel: beter 1 kuiken dat sterk wordt en overleeft dan 2 ‘zwakke broertjes’.

Waarom legt de schoenbekooievaar dan 2 eieren, denkt u wellicht? Wel omdat de ‘back-up baby’ alsnog door moeder gered wordt als het eerste ei of het eerstgeboren kuiken het niet haalt. Wie nu de tranen al voelt opwellen, kijkt maar beter niet naar ‘The dark side of shoebill chicks’ van BBC Earth. “Ik hoop dat hij zo snel mogelijk uitsterft” is een van de droge online commentaren van een kijker. Gelukkig brengt  de stem van David Attenborough nog wat troost.

Tijdens ‘De ultieme Oeganda groepsreis’ gaan we op 2 locaties per boot op zoek naar ‘de schurk van het moeras’. Mabamba Swamp en de Albert Nile Delta in Murchison Falls National Park zijn samen met Ziwa Rhino Sanctuary zonder twijfel de beste plekken in Afrika om naar een schoenbekooievaar op zoek te gaan. Want zeg nu zelf, wie wil er na het lezen van dit alles ‘de schurk’ niet in levenden lijve ontmoeten?  En awel ja, als we mogen kiezen, dat hij dan meteen ook maar een baby-krokodilletje verscheurt. Pakt goed op de foto. Want een klein beetje schurkenattitude is ons, homo turisticus, niet vreemd.

En trouwens, wist je dat er ook een zoogdier bestaat dat wel eens aan siblicide doet? Je raadt het nooit… Sympathiek beest nochtans. En ook heel bijzonder!

Steven Andries