Oeganda: vogelen voor niet-vogelaars

door Steven Andries

Sinds 20 jaar reis ik jaarlijks meerdere malen naar Oost-Afrika. Ja, in een soort halfslachtige poging tot sabbatical ging ik er zelfs wonen. Het waren de weidse savannes, de olifanten, leeuwen en giraffen, de besneeuwde top van de Kilimanjaro en de ranke Maasaikrijgers die me naar het continent hadden gelokt en dat nog steeds doen. Groot was aanvankelijk dan ook mijn verbazing toen ik vaststelde dat een buitenproportioneel aantal Afrika-reizigers het continent bezoeken omwille van de… vogels!

Dat het vogelaanbod in Oost-Afrika groot, kleurrijk en angstaanjagend divers is, drong slechts druppelsgewijs tot me door. Voor vogels was ík namelijk niet naar Afrika afgezakt. De dag dat ik me, als door een bliksemschicht getroffen, realiseerde dat anderen daar wel voor kwamen, herinner ik me nog levendig.

Het was een bloedhete dag in juli en we reden al een tijdje door het idyllisch gelegen Lake Manyara National Park In Tanzania. Nadat we de obligate olifanten, giraffen, impala’s, buffels, bavianen en nijlpaarden verteerd hadden, lag onze focus die namiddag op de ‘grote katten’. In eerste instantie waren we op zoek naar de fameuze boomklimmende leeuwen van Lake Manyara, in tweede instantie – als het even kon – naar het in goede aantallen aanwezige, maar uiterst schuwe luipaard. “Prijs!”, dachten we toen we in de verte een Landcruiser zagen stilstaan met bovenop het dak een zwarte gids en blanke toerist die, met de verrekijker voor de ogen, wezen naar een wilde vijgenboom in de verte. De bijna horizontaal groeiende takken van een vijgenboom, dat wist ik maar al te goed, zijn de uitverkoren rustplaats van een luipaard! “Hold on tight”, sprak onze gids, en in volle vaart en met de zenuwen gespannen, reden we naar de andere Landcruiser.

Toen we er aankwamen, kropen ze net van het dak, verbaasd over onze haast en spoed. Wat ze gezien hadden? Een klein grijs vogeltje met een zwart streepje achter het oog! De naam ervan ging het ene oor in en het andere weer uit. De ontgoocheling haalde het van de elementaire beleefdheid. Niet zo ver van ons af stonden enkele olifanten. Als het daar nu nog voor was geweest dat ze gestopt waren… Het was mijn eerste echte kennismaking met de ‘vogelaar’. Van enig wederzijds begrip was in de verste verte geen sprake.

Enkele jaren en vele vogels later, kregen we in Tanzania een groep vogelaars op bezoek. Het werd mijn eerste ervaring met de vogelaar als ‘klant’. Ik was er ondertussen al achter dat vogelen een semi-religieuze bezigheid is die bovendien een deel van de hersenen bespeelt dat bij de doorsnee sterveling – zo ook bij mij dus – op inactief staat. Wat echter pas op het ogenblik zelf duidelijk werd, was dat de dynamiek van een vogelreis ook danig verschilt van die van een ‘gewone’ safari. Het gaat allemaal wat trager – te pas en te onpas worden statief en camera opgesteld –, je geraakt in sommige gevallen zelfs niet vertrokken – als er in de boom naast de Landcruiser bijvoorbeeld een interessant exemplaar zit – en de dag is nooit voorbij. Want na het avondeten wordt er met een afvinklijst – what’s in a word – overlopen welke vogels er die dag gespot werden. En enkel wanneer alle aanwezigen het volledig eens zijn over de determinatie, wordt de vogel ‘goedgekeurd’. Kan even duren…

Maar het is niet al kommer en kwel! Vogelaars zijn doorgaans extreem sympathiek, extreem georganiseerd en extreem blij met, nou ja, ‘een dooie mus’. Want waar voor de doorsnee safariganger enkel de ‘Big Five’ volstaat, worden bij de vogelaar alle gevederden even enthousiast onthaald! Een laatste vaststelling tenslotte, was dat de vogelaar immer trouw blijft aan de missie die hem door de ‘Oppergaai’ werd toevertrouwd, zijnde elke vogel in kaart brengen, nauwgezet, zonder omkijken. Al zat er bij wijze van spreken een luipaard in hun nek, ze zouden het beest geen blik waardig gunnen indien er elders een vogeltje kon gespot worden. Een vogelaar wijkt niet van het pad af. Het is geen religie, maar een geaardheid!

Hoewel er over mijn eigen geaardheid nooit veel twijfels geweest zijn – ‘big cats’, bij voorkeur de gevlekte – sloop er op een dag toch enige twijfel in mijn hoofd. Mijn interesse was inmiddels gewekt en als er geen kat in de buurt was, begon ik soms zelfs spontaan naar vogels te speuren. Ik had in de loop der jaren heel wat namen opgepikt, ja zelfs opgezocht, en de meeste mooi gekleurde, water- en roofvogels kon ik ondertussen onderscheiden. Kennis die instant succes opleverde overigens, want de ‘gewone safariganger’ placht nogal onder de indruk te zijn van iemand met ‘vogelkennis’. Zolang je er na een viertal vogels mee stopt tenminste, “want vogels kunnen we thuis ook zien”. Maar die dag dus bevonden we ons wederom in Lake Manyara National Park – dat kan geen toeval zijn – toen ik na het omdraaien van een bosje plots een relatief grote, prachtig gekleurde vogel op een tak net naast de Landcruiser zag zitten. Ik had zo’n vogel nog nooit gezien en wauw, wat was hij geweldig! De gids – een vogelkenner – was zo mogelijk nog enthousiaster. Hij wist welke vogel dit was en besefte dat hij hem zo dicht en zo relaxed nooit ofte nimmer nog zou aanschouwen. Klikkliklik… Het zou de eerste keer zijn dat ik ‘s avonds een vogelfoto godbetert als ‘catch of the day’ zou bestempelen. ‘Narina-trogon’ heette het beestje en tot op de dag van vandaag – dik 10 jaar later – blijft het de vogel die me bij doorwinterde vogelaars een minimale portie street credibility oplevert.

Mijn interesse voor vogels is sindsdien alleen maar toegenomen. Ik help ze niet alleen barmhartig de winter door in eigen tuin, ik stop er tegenwoordig ook soms voor in Afrika. Helemaal overstag ben ik uiteindelijk niet gegaan. De grijze en bruine vogeltjes zeggen me nog steeds niet veel en toen ik laatst in Zimbabwe was, werd een overdosis pietluttige vogeltjes me bijna te veel. De gids had er tijdens een rit van amper een half uur 50 gedetermineerd! Mijn oude zelf was echter op zoek naar een gevlekte vierpoter.

En toch… Voor het eerst ooit ging ik enkele weken geleden – de reismicrobe had nog de overhand op het coronavirus – exclusief vogelspotten tijdens een prospectiereis in Oeganda. Dat gigantisch onderschatte land heeft vele troeven waarvan berggorilla’s, chimpansees, watervallen en de big five er slechts enkele doch niet van de minste zijn. Maar misschien schieten de vogels – vergeef me de zoveelste woordspeling – wel de hoofdvogel af. Wat een verscheidenheid en kleurenpracht! Hier wordt de vogelaar instant gek!

Zelf koos ik voor een ochtendlijke boottocht naar de Nijldelta. Wat we onderweg zagen was geweldig: grote Goliathreigers, 5 soorten ijsvogels, jacana’s, aalscholvers en roodkeelbijeneters. Nijlkrokodillen ook, maar wie was daar nu in geïnteresseerd? Kers op de taart zou de mysterieuze schoenbekooievaar worden, die zich diep in de delta in het papyrus schuilhield. De ‘most wanted’ van het Oegandese vogelbestand… Maar het mocht niet zijn. Dat hoogtepunt werd ons niet gegund. We gingen de kerk buiten zonder zingen. Om in het vogeljargon te blijven…

Een wandelsafari tijdens mijn laatste dag in Oeganda leverde alsnog een bijzondere ‘vangst’ op: een koppel tandbaardvogels! Dat u er niet meteen enthousiast van wordt, kan ik nu niet aanwrijven. Ik was er aanvankelijk ook niet helemaal wild van, in tegenstelling tot de gids en ranger die me vergezelden. Totdat de waarde van de vogel bleek op Facebook. Bij wijze van test dropte ik de foto in de Facebook Birders group waarvan ik net lid geworden was (ja, zover is het gekomen, een aanrader overigens, die Facebookgroep!). En bingo! 11 jaar na de Narina-trogon heb ik een opvolger die me weer voldoende krediet zal schenken voor een nieuw decennium vogelen voor niet-vogelaars. Te beginnen in Oeganda – read my lips – het ‘Wal-hal-la’ voor vogelaars. Om er de klus af te maken die ik begonnen was: missie schoenbekooievaar…